Den Ilp / Landsmeer

De Ilper Vermaning

Rond 1530 worden de eerste bewoners in deze regio bekeerd tot het Doperdom. Zij werden door rondtrekkende oudsten gedoopt op hun belijdenis. Zo is bekend dat op 9 november 1547 de Landsmeerder Jacob Claesz op de brandstapel ter dood werd gebracht omdat hij doper was. Na het debacle van de wederdopersopstand in Amsterdam en de bezetting van Münster (Jan van Leijden), heeft Menno Simons (1496-1561) de doperse beweging theologisch beter onderbouwd. Sindsdien heten de doopsgezinden ook vaak Mennonieten, deze naam wordt over de hele wereld gebruikt behalve in Nederland.

Aan het einde van de 16e eeuw begonnen zich de eerste doopsgezinde gemeenten te vormen. Aangenomen wordt dat de gemeente in Den Ilp rond 1590 gevormd is. Waarschijnlijk zijn er in de 17e eeuw twee gemeenten in Landsmeer gesticht, een “Fries” genaamde gemeente en één van “Oude Vlamingen”, de benaming voor twee stromingen waartoe deze doopsgezinden behoorden. Al aan het einde van de 17eeeuw zijn al deze gemeenten samengegaan tot de gemeente “Den Ilp-Landsmeer”. Waarschijnlijk trad ook de gemeente in Ilpendam tot de nieuwe gemeente toe.

In de eerste jaren kwamen de dopers in het geheim bijeen in huiskamers, in schuren, in het open veld en zelfs aan boord van boten. Na de tijd van vervolgingen konden zij nu kerkgebouwen in gebruik nemen, zij het dat die wel achteraf, niet direct aan de straat moesten staan. Mooi voorbeeld hiervan is de Vermaning in de Beemster, die er uit ziet als een boerderij. De eerste Vermaning in Den Ilp werd aan het begin van de 17e eeuw gebouwd. Deze Vermaning werd op 11 augustus 1674 door een orkaan verwoest.

Eerste Vermaning

In 1675 werd een nieuwe gebouwd. Ook deze was een schuilkerk in de vorm van een boerderij. In de nacht van 4 op 5 februari 1863 werd deze Vermaning door de bliksem getroffen en brandde af. Op 9 mei 1864 legde men de eerste steen voor een nieuwe Vermaning, die in 1865 in gebruik werd genomen. Dit was geen schuilkerk meer, maar een “Waterstaatskerk”. Het gebouw is ontworpen door een ingenieur van Rijkswaterstaat. In Noord-Holland staan nog een aantal van deze Vermaningen (zoals in de Kanaalstraat in Purmerend, in Middelie, Twisk en Burgervlotbrug).

Vermoud

Aangezien deze Vermaning “op een koopje” gebouwd moest worden, liet hij bouwkundig te wensen over. Er bleef altijd sprake geweest van vochtdoorslag. In de jaren 50 van de vorige eeuw werd de houten vloer vanwege wegen houtrot, verwijderd.  Daarom moest een deel van het verband uit de fundering gehaald worden. Mede door andere oorzaken, zoals de demping van de wegsloot, het toenemende verkeer en het uitgraven van het Twiske, is er een grote druk op de fundering komen te staan. Uiteindelijk brak de fundering en zakte de Vermaning steeds sneller in het veen weg. In 1986 was de situatie dusdanig verslechterd dat afbraak als enige optie overbleef. Op 31 december 2006 werd de laatste dienst gehouden. Begin 1987 volgde de sloop. Nadat de financiering rond was gekomen (door een uitgebreide “bedel”-actie) kon in 1988 met de bouw van de nieuwe Vermaning worden begonnen. In november 1988 kwam die gereed. Het ontwerp greep van terug op het oude idee van een schuilkerk en het is dan ook gebaseerd op een boerenschuur.

Van de Vermaningen van de gemeenten in Landsmeer zijn geen afbeeldingen bekend. De leden van de ‘Friese’ gemeente kwamen samen aan het Zuideinde (ter hoogte van ‘de Papagaay’) en die van de ‘Oude  Vlamingen’ aan het Noordeinde, op het terrein waar in 2014 een wereldwinkel gevestigd staat.

Copyright: Ilper Vermaning